Trong tương lai, vai trò của giáo viên sẽ chuyển từ việc truyền đạt kiến thức trực tiếp sang việc định hướng học sinh sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI), phối hợp các hoạt động tập thể trong lớp học và tư vấn mô hình hoạt động của AI để phục vụ mục tiêu giáo dục. Thạc sĩ Đoàn Nguyên Đăng Khoa, Phó trưởng phòng đào tạo Trung tâm Anh ngữ Vietop (TP.HCM), cho biết ChatGPT đang nổi lên như một công cụ mạnh mẽ hỗ trợ học sinh khi nó có thể trả lời tất cả các câu hỏi, đặc biệt là những câu trả lời hoàn toàn mới, không trùng lặp và đã thay thế việc tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn, giúp học sinh không cần phải đọc nhiều trang và tự tổng hợp như trước đây khi sử dụng Google.
Theo kinh nghiệm thực tế của ông Khoa, ChatGPT có khả năng tạo ra kế hoạch giảng dạy, bài tập bổ sung, mẫu câu, chuẩn bị câu hỏi, thậm chí chấm điểm bài kiểm tra với chất lượng tốt, tất nhiên vẫn cần giáo viên điều chỉnh. Ví dụ, giáo viên cần nhiều thời gian, có khi lên đến cả tháng, để soạn và kiểm tra các câu hỏi thi với độ chính xác cao về ngôn ngữ, trong khi ChatGPT có thể tạo câu hỏi nhanh chóng với tiêu chuẩn ngôn ngữ cao, sau đó giáo viên chỉ cần rà soát và điều chỉnh theo độ khó và bối cảnh giảng dạy.
ChatGPT sẽ làm thay đổi vai trò của giáo viên. (Ảnh: SHUTTERSTOCK)
Thạc sĩ Nguyễn Nhật Quang, Trưởng khoa Ngoại ngữ – Hợp tác quốc tế, Nova College (TP.HCM), nhận định rằng giáo dục truyền thống theo chuẩn của Việt Nam và một số quốc gia sẽ sớm chuyển sang xu hướng cá nhân hóa nếu có sự tham gia của ChatGPT và AI nói chung. “Nhờ AI, người học sẽ có lộ trình ôn tập phù hợp với đặc điểm cá nhân của họ, cũng như đáp ứng đầy đủ nhu cầu ngay lập tức,” ông Quang phân tích.
Từ góc nhìn này, ông Quang cho rằng hệ thống giáo dục hiện đại sẽ có một “chân kiềng ba chân”, bao gồm công cụ AI để đáp ứng nhu cầu giảng dạy, giáo viên và các mối quan hệ xã hội. “Trong đó, giáo viên sẽ phải chuyển từ vai trò truyền đạt kiến thức trực tiếp sang việc định hướng học sinh sử dụng AI, phối hợp các hoạt động tập thể trong lớp học và tư vấn mô hình hoạt động của AI với các kỹ thuật viên phù hợp với mục tiêu giáo dục,” ông Quang nhấn mạnh.
Do đó, theo ông Quang, giáo viên phải trở nên giỏi hơn và am hiểu hơn nếu không muốn đối mặt với tình trạng thất nghiệp hoặc bị “vượt mặt” bởi học sinh, đặc biệt là trong các kỳ thi. “Giáo dục không chỉ là việc ‘bán’ lời nói mà phải đồng hành giữa giảng dạy và chăm sóc. Cách đào tạo đạo đức và phẩm cách cho học sinh trong sự phát triển của công nghệ, đặc biệt là AI, nên là một câu hỏi đáng được xem xét,” ông Quang nói.
Ông Anthony Seldon dự đoán robot sẽ thay thế giáo viên trong 10 năm tới.
(Ảnh: Universities UK.)
Tuy nhiên, một số giáo viên cho rằng AI sẽ không thể thay thế hoàn toàn vai trò của họ. Trong một khóa đào tạo về “Ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong các hoạt động dạy và học dựa trên công nghệ Google” tổ chức bởi Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM vào tháng 7, một câu hỏi được đặt ra là “AI có thể thay thế vai trò của giáo viên không?”. Một giáo viên cho biết khi Chatbot Gemini giải quyết không đúng một bài toán lớp 11, điều này cho thấy rằng AI không thể thay thế hoàn toàn giáo viên. Nhiều giáo viên khác cũng chia sẻ rằng mặc dù hướng dẫn của AI rất chính xác và dễ hiểu, nhưng họ vẫn lo lắng về việc mất việc làm.
Trên thế giới, việc sử dụng robot AI để hỗ trợ giáo viên đã được thực hiện từ lâu. Vào tháng 3 năm 2018, các trường tiểu học ở Tampere, miền nam Phần Lan đã sử dụng robot tên Elias để dạy ngoại ngữ và các robot OVObot để hỗ trợ toán học cho học sinh. Elias có khả năng hiểu và nói 23 ngôn ngữ một cách thành thạo. Tháng 12 năm 2018, robot AI Keeko được triển khai như một trợ giảng cho 600 trường mầm non ở Trung Quốc. Keeko không chỉ biết đọc sách và dạy toán mà còn biết hát, nhảy và chơi trò chơi. Vào tháng 4 năm 2019, Bộ Giáo dục và Đào tạo Nhật Bản đã triển khai dạy tiếng Anh bằng robot cho 500 trường tiểu học để giải quyết vấn đề thiếu giáo viên.
Tuy nhiên, việc AI hoàn toàn thay thế giáo viên vẫn là một triển vọng xa vời. Trong hai năm qua, nhiều máy phát sinh AI như ChatGPT, Gemini, Claude Sonet đã ra đời, mặc dù không ở thời điểm chính thức, nhiều học sinh đã “quen thuộc” với các ứng dụng này để giải toán, viết, vẽ và nghĩ ra ý tưởng cho các dự án học tập. Tại Mỹ, một cuộc khảo sát với học sinh từ 13 đến 17 tuổi cho thấy 44% học sinh sử dụng AI để hoàn thành bài tập thay vì tự làm. Tuy nhiên, 60% trong số đó hiểu rằng việc sử dụng và phụ thuộc vào AI như vậy là không trung thực.
Tại TP.HCM, trong một khảo sát nhỏ của AI Education (Google) vào tháng 12 năm 2023 tại một trường trung học, 39% trong số 267 học sinh sử dụng ít nhất một công cụ AI để hỗ trợ học tập và giải trí. Nhiều giáo viên tham gia khóa học tổ chức bởi Sở Giáo dục và Đào tạo để tìm giải pháp ứng phó khi biết rằng học sinh sử dụng các ứng dụng AI khá thành thạo.
Trong bối cảnh này, vai trò của giáo viên trở nên quan trọng hơn bao giờ hết trong việc hướng dẫn học sinh sử dụng AI một cách an toàn, đạo đức và cân bằng. Học sinh cần có kỹ năng bảo vệ quyền riêng tư của mình và tránh rủi ro từ việc sử dụng dữ liệu trái phép. Họ cũng cần nhận thức được sự thiên lệch và đôi khi không chính xác của các câu trả lời mà AI cung cấp. Quan trọng nhất là họ cần phải minh bạch và công khai ý tưởng do AI cung cấp và suy nghĩ độc lập của bản thân, vì đó là đạo đức trong việc sử dụng AI.
Cuối cùng, câu hỏi liệu AI có thể thay thế giáo viên hay không vẫn là một vấn đề thú vị. Một số giáo viên cho rằng AI có thể hỗ trợ trong việc thu thập thông tin và dữ liệu về học sinh và phụ huynh, nhưng không thể thay thế sự gần gũi với từng học sinh, đặc biệt là học sinh gặp vấn đề tâm lý. Nhiều giáo viên đồng ý rằng AI có thể giúp học sinh giải bài tập, tìm ý tưởng cho dự án, nhưng chưa thể truyền cảm hứng và động lực cho học sinh có ước mơ lớn và tin tưởng vào tương lai. Vì vậy, AI có thể hỗ trợ giáo viên trong nhiều công việc nhưng không thể thay thế hoàn toàn vai trò của giáo viên trong việc chăm sóc, truyền cảm hứng và tạo động lực học tập cho học sinh.
